Türk Ticaret Kanunu’na (TTK) göre, bir çekin karsız çıkması, yani çekin ödenmemesi durumunda belirli hukuki sonuçlar doğar. Çek, bir ödeme aracıdır ve karşılığında banka hesabında yeterli bakiye bulunmayan bir çek düzenlenmesi, ciddi hukuki sonuçlar doğurur. Bu durumu detaylı olarak açıklayalım:
1. Çekin Karşılıksız Çıkması Durumunda Hukuki Sonuçlar:
– Çek Başvurusu ve Ödeme Talebi: Çek üzerinde yazılı tutar, belirtilen banka tarafından ödenmemişse ve çekin karşılığı (banka hesabında) yeterli değilse, çek karşılıksız çıkmış olur. Bu durumda, çek hamili (çek sahibine) bankaya başvurduğunda ödeme yapılmaz.
– Karşılıksız Çek Bedelinin Ödenmesi Zorunluluğu: Çek sahibinin (alacaklı) talebi üzerine, çekin düzenlendiği bankadan ödeme yapılmazsa, bu durum çek düzenleyeni sorumlu kılar. Çek düzenleyen kişi (borçlu), karşılıksız çekin bedelini ödemekle yükümlüdür.
2. Cezaî Sonuçlar:
Çek, ödeme aracı olarak hukuki ve cezai sorumluluk taşıyan bir belgedir. Çek karşılıksız çıktığında, borçluya karşı cezai sorumluluk da doğabilir.
– Karşılıksız Çekle İlgili Ceza: Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre, karşılıksız çek düzenlemek, suç teşkil eder. Çek düzenleyen kişi, çekin ödenememesi durumunda suç işlemiş sayılır ve cezai sorumluluğu doğar.
– Ceza Hukukundaki Yaptırımlar: Karşılıksız çek düzenlemek suç olarak kabul edilir ve 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilir. Ayrıca, çekin karşılıksız olmasından dolayı adli para cezası da uygulanabilir.
Not: Çek karşılıksız olduğunda, suçun cezaî boyutunun uygulanabilmesi için, çek sahibinin karşılıksız çekin ödenmemesi nedeniyle şikâyette bulunması gerekir. Şikâyet edilmediği takdirde, cezaî sorumluluk doğmaz.
3. Çekin İtibarsızlaşması:
– Çek Yasaklılık Durumu: Eğer bir kişi sürekli olarak karşılıksız çek düzenlerse, Bankalararası Çek Merkezi’ne (Çek Kayıt Sistemi) kaydedilir. Bu durum, kişiyi çek düzenlemekten yasaklı hale getirir. Bu kişi, belirli bir süre boyunca çek düzenleme yetkisini kaybeder. Bu süre, genellikle 5 yıl olarak belirlenmiştir.
4. Çek İtirazı ve İhtarnamesi:
– Çek düzenleyeni, karşılıksız çıkan çek için ihtarname gönderilerek talep yapılabilir. Eğer çek düzenleyeni ödeme yapmazsa, alacaklı, yasal takibe başvurabilir. Bu durumda, alacaklı icra takibi başlatarak ödenmeyen çek bedelini alabilir.
5. Çekle İlgili İcra Takibi:
– Çek karşılıksız çıktığında, çek hamili (alacaklı), icra takibi başlatabilir. Çek, senet gibi icra takibi yapılabilecek bir belge olduğundan, icra müdürlüğüne başvurulabilir ve çekin bedeli üzerinden ödeme talep edilebilir.
İcra Takibi ile İlgili Önemli Noktalar:
– Çek, ödeme aracı olduğundan, icra takibi başlatılabilir. Bu durumda, çek düzenleyeni, çekin bedelini ödemek zorundadır.
– İcra takibinde, çekin aslının ibraz edilmesi gerekir. Takip, çekin ödenmemesi durumunda başlatılır.
6. Yasal Zaman Aşımı:
– Çek ile ilgili olarak yasal işlem başlatılabilmesi için zaman aşımı süresi vardır. Çekle ilgili dava açma süresi genellikle 6 ay olarak belirlenmiştir. Bu süre, çekin ödenmediği tarihten itibaren başlar.
Sonuç olarak:
Çek, bir ödeme aracı olarak düzenlendiğinde, karşılıksız çıkması ciddi hukuki ve cezai sonuçlara yol açar. Çek sahibi, karşılıksız çekin bedelinin ödenmemesi durumunda, icra takibi başlatabilir, cezai şikayette bulunabilir ve çek düzenleyeni bankalar tarafından yasaklı hale getirebilir. Bu nedenle, çek kullanırken dikkat edilmesi gereken en önemli husus, karşılığının olup olmadığının kontrol edilmesidir.
Av. Koray GÖKOĞLU (Ostim Avukat)